W piątek 6 maja prezydent Andrzej Duda podpisał projekt ustawy o ustanowieniu Narodowego Święta Powstań Śląskich. Podpisując ten projekt, powiedział m.in.: „20 czerwca 1922 r. wojska polskie wkroczyły na Górny Śląsk dzięki wielkiemu czynowi zbrojnemu powstań śląskich”. A przecież wiemy, że polscy żołnierze wbrew ustaleniom wkroczyli i walczyli w wywołanym de facto przez polski kontrwywiad tzw. powstaniu. Polscy oficerowie nim dowodzili, a przygotowania, sterowane z Warszawy, trwały już daleko przed plebiscytem.
W dniu 9 maja w Muzeum Śląska Opolskiego odbyła się premiera filmu zrealizowanego przez VdG-Media, z którego o tych faktach możemy się dowiedzieć. Występuje w nim także prof. Ryszard Kaczmarek, autor publikacji naukowej „Powstania Śląskie. 1919–1920–1921”, która obala ostatecznie mit o „zrywie ludu śląskiego”.
Nie byłoby w inicjowaniu takiego święta nic zdrożnego, gdyby można było uwierzyć, że nie stanie się ono kolejnym ogniwem państwowego naginania historii do PRL-owskiego mitu uwieńczonego pomnikiem Xawerego Dunikowskiego na Górze św. Anny. Niestety wiem, że bez oglądania się na wyniki naukowych analiz historyków, bez szacunku dla pamięci rodzinnej na Śląsku, przemoc emocjonalna państwowej, nakazanej pamięci historycznej zapewne znajdzie kolejne narzędzie. Nie będzie baczyła na słowa, które na Górze św. Anny już padły. Najpierw z ust św. Jana Pawła II, iż „ta ziemia potrzebuje wielorakiego pojednania”, a potem z ust prezydenta Komorowskiego, że „naprzeciw powstańcom śląskim stanęli także inni Ślązacy, ci, którzy czuli się Niemcami i chcieli, by Śląsk pozostał nadal częścią państwa niemieckiego”.
Apel delegatów VdG z 2019 r., by oddać równą cześć poległym po obydwu stronach, nadal pozostaje aktualny. Także w tym roku tylko wieńce o kolorach schwarz-rot-gold spoczęły zarówno na grobach kadetów ze Lwowa poległych w czasie atakowania Góry św. Anny, jak i na grobie jej niemieckich obrońców. Biało-czerwony wieniec wojewody opolskiego leży tylko na grobie „powstańców” ze Lwowa. Ale film dokonuje ważnego z punktu widzenia teraźniejszości przesunięcia akcentów, zwracając uwagę na to, że wywołanie powstania było złamaniem traktatu wersalskiego, w którym postanowiono, że o przynależności Śląska zadecydują w plebiscycie jego mieszkańcy. I zadecydowali, głosując w większości za przynależnością do Niemiec. Opcja polska wbrew tej woli wybrała rozwiązanie militarne i przelew krwi.
Oby film pomógł zrozumieć, że wobec wojny na wschodzie, którą zgodnie potępiamy, gloryfikowanie rozwiązania militarnego w odpowiedzi na pokojowy plebiscyt jest dwulicowe nawet albo zwłaszcza dlatego, że Ślązacy byli po jednej i po drugiej stronie.
Moim osobistym życzeniem byłaby możliwość merytorycznej rozmowy na te tematy w przyszłości w Polsce; podchodzenie do nich bez narodowego patosu (dr Matthias Lempart)
Po pierwszej wojnie światowej, zgodnie z ideą samostanowienia narodów, w Europie powstał szereg nowych państw. Organizacja plebiscytu na Górnym Śląsku w 1921 roku zdawała się być zwycięstwem demokracji – pierwszy raz w historii, zgodnie z modelem państwa narodowego, to mieszkańców zapytano o to, w granicach którego państwa chcą zamieszkać: czy to w nowo powstałej Polsce, czy też w Republice Weimarskiej.
Górny Śląsk, ze względu m.in. na swoje bogactwo przemysłowe, dla obu zainteresowanych państw był terenem niezwykle atrakcyjnym. Użyto więc wszelkich dostępnych wówczas środków propagandowych, by przekonać tych, którzy cały czas byli niezdecydowani. W plebiscycie wzięło udział aż 98% uprawnionych; konsekwencje jego wyników okazały się dalekosiężne dla obu stron.
Pomysł realizacji filmu „Plebiscyt i rok 1921 na Górnym Śląsku” powstał w setną rocznicę tamtych wydarzeń. Realizacja skupia się nie tylko na rzetelnym przedstawieniu faktów historycznych; w oszczędnych słowach przedstawia również punkt widzenia zwykłych ludzi, których wydarzenia związane z plebiscytem, późniejszym III Powstaniem Śląskim i będącym jego konsekwencją podziałem Górnego Śląska dotknęły najbardziej.
W filmie o wydarzeniach roku 1921 opowiadają zaproszeni eksperci:
Waldemar Gielzok, przewodniczący Niemieckiego Towarzystwa Oświatowego, tłumacz języka niemieckiego oraz badacz dziejów Śląska:
prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek, historyk, Katowice;
dr Matthias Lempart, historyk, Berlin.
W poniedziałek 9 maja 2022 w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu odbyła się pierwsza prezentacja filmu. Po projekcji o opisanych w filmie wydarzeniach rozmawiali: Waldemar Gielzok, Bernard Gaida - przewodniczący Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce, Roland Skubała - historyk regionalista oraz Maria Kwiecińska - przewodnicząca koła DFK Dębska Kuźnia, znawczyni historii regionu.
Wszystkim obecnym dziękujemy za przybycie. Tych z Państwa, którzy nie mogli uczestniczyć w wydarzeniu, zapraszamy na premierę online w najbliższą środę, 11 maja 2022, o godzinie 19:00:
Produkcja: Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce, 2022 Wykonawca: Media VdG
Wydarzenie organizowane we współpracy z gminną strukturą TSKN w Opolu w ramach projektu Ożywienie Domów Spotkań.
Materiał zrealizowano dzięki wsparciu finansowemu: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego 100 rocznica III Powstania Śląskiego Konsulat Republiki Federalnej Niemiec
Zawsze gdy spotykam się z przedstawicielami mniejszości narodowych z różnych krajów, zastanawia mnie, jak mało, a może jak wolno zmienia się w Europie ich sytuacja. Na tyle wolno, że niektóre z nich mogą nie doczekać porządnej polityki mniejszościowej. Dotyczy to także mniejszości niemieckich, z którymi spotkałem się znowu w północnym Szlezwiku leżącym od 100 lat w Danii.
Zwiedzając muzeum w Sonderborgu i patrząc na sale dotyczące plebiscytu z 1920 r., jakbym widział plakaty plebiscytowe z Górnego Śląska w 1921 r. Antyniemieckie, antyduńskie, bazujące na stereotypach. Byłem w tej części obszaru plebiscytowego, który przypadł Danii. Historia minionych 100 lat to historia niełatwego współżycia, ale jednak uczciwej polityki i szacunku do zobowiązań, co sprawiło, że szkoły niemieckie w tej części Danii stały się normalnością. Tę normalność zakłóciły wojna i nazizm, co po upadku Rzeszy doprowadziło do rozliczeń z mniejszością niemiecką, których skutkiem był zanik niemieckiego szkolnictwa. Zanik na kilka powojennych lat. Dzisiaj w kilkunastu przedszkolach i szkołach niemieckich, w niemieckim gimnazjum uczą się setki uczniów, a dzięki temu język niemiecki jest rzeczywiście językiem mniejszości niemieckiej w Danii. Mówią nim starzy i młodzi, nawet jeśli w domu używają dialektu południowoduńskiego.
Na Śląsku plebiscyt odbył się rok później. Wschodni Śląsk przypadł Polsce, powstało około setki szkół z niemieckim językiem nauczania, gimnazja. Zaburzyła to wojna, po której już niemal cały Śląsk znalazł się w Polsce. Historia byłaby podobna jak w Danii, gdyby nie wypędzono z tego Śląska większości Ślązaków na zachód i… gdyby nie przepędzono demokracji i całego na niej opartego systemu. Minęły powojenne lata – i już nigdy nie stworzono tych szkół niemieckich. Wypędzono też język. Setki tysięcy pozostałych Niemców nie miały tego szczęścia co kilkanaście tysięcy Niemców w Danii.
Oni mieli demokrację, która jednak nie pozwala deptać człowieka ze względu na narodowość czy język. Do Polski doszła wreszcie demokracja i pozwoliła językowi wrócić z banicji. Ale nadal nie daje mu szansy pomimo szumnych deklaracji i formalnych ratyfikacji. Ciągle czekamy, kiedy demokratyczne państwo się otrząśnie i pojmie swe zobowiązania. Kiedy Niemcy w Polsce będą mieli to, co mają Niemcy w Danii, Rumunii i na Węgrzech. Co mają też Polacy na Litwie! Szkoły.
2 maja zbliża się setna rocznica trzeciego, ostatniego powstania Śląskiego. Wokół wydarzeń sprzed 100 lat organizowane są wystawy i dyskusje, powstają również publikacje na ten temat (przegląd wydarzeń i publikacji tutaj). Oficjalne uroczystości na górze św. Anny odbędą się natomiast już w najbliższą niedzielę.
Jedną z oddolnych inicjatyw są wpisy lokalnych instytucji i pojedynczych osób. O szeregu wpisów na stronie DFK Guttentag pisaliśmy na początku marca tutaj.
Z kolei od niedawna na profilu facebookowym Waldemara Gielzoka, prezesa Niemieckiego Towarzystwa Oświatowego, ukazują się wpisy nawiązujące treścią do wydarzeń sprzed 100 lat i opisujące je z innego punktu widzenia. W pierwszym wpisie czytamy:
"Przygotowania do działań zbrojnych szły pełną parą. Nie czekając na wyniki plebiscytu i chcąc mieć wpływ na bieg wydarzeń za granicą, czyli na przemysłowym Górnym Śląsku, założono w Kępnie na Wielkopolsce 11 grudnia 1920 r. Dowództwo Obrony Plebiscytu (DOP). Inicjatorem tej organizacji o strukturze armii byli generał Kazimierz Raszewski i Wojciech Korfanty. Ze względu na nielegalność takich działań w świetle prawa międzynarodowego i aby ukryć plany agresji formację wojskową nazwano oficjalnie „Warszawskie Towarzystwo Przemysłowo-Budowlane”.
(Schlesien Journal 23.3.2021)
Jednak dlaczego w ogóle Górny Śląśk został podzielony? "[Po zakończonym plebiscycie] stało się jasne, że wyniki plebiscytu że plebiscyt był [dla Polski] przegrany, a Korfanty i strona polska wiedziała, że cały Górny Śląsk może zostać utracony" mówi Waldemar Gielzok dla Schlesien Journal (audycja z 23 marca 2021). "Dlatego od samego początku było wiele protestów. (...) W przeciwieństwie do tego, co wcześniej sądzono - że nie należy oddzielać czegoś, co wyrosło jako jedność (...) Powinno się było tego uniknąć, ale to była jedyna szansa dla Polski. Dlatego rozpoczęło się trzecie powstanie, podczas którego zostało pokazane siłą: granica powinna przebiegać tutaj".
Teksty można śledzić a profilu Waldemara Gielzoka na Facebooku (wpisy są publiczne) lub pobierać je w formie .pdf z naszej strony.
8 kwietnia 2021 przewodniczący Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce, Bernard Gaida, w związku ze zbliżającymi się obchodami 100. rocznicy III Powstania Śląskiego na Górze Św. Anny, wystosował do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pismo, nawołujące do upamiętnienia obu stron konfliktu i przypominające uchwaloną w 2019 roku rezolucję ZNNSK w Polsce rezolucję.
Pismo zostało rozesłane m.in. do Marszałek Sejmu Elżbietę Witek, Marszałka Senatu prof. Tomasza Grodzkiego, prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego, konsul Generalnego Niemiec we Wrocławiu Hansa Jörga Neumanna, posła na Sejm RP Ryszarda Galli oraz pełnomocnik rządu federalnego ds. przesiedleńców i mniejszości narodowych, prof. dra Bernda Fabritiusa.
Treść pisma prezentujemy poniżej:
Z pełną treścią rezolucji delegatów ZNNSK w Polsce można się zapoznać TUTAJ.
W 2021 mija setna rocznica plebiscytu na Górnym Śląsku i trzeciego powstania śląskiego – wydarzeń, które na wiele dziesięcioleci zdecydowały o obliczu regionu. Z tej okazji Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej ogłasza konkurs na najciekawszą pamiątkę związaną z plebiscytem i jego następstwami. Zachęcamy Państwa, by zajrzeć do szuflady w poszukiwaniu zdjęć i dokumentów związanych z przodkami, którzy żyli na Górnym Śląsku w dwudziestoleciu międzywojennym. Być może uda się na nowo odkryć zapomniane rodzinne historie?
Konkurs trwa od do 20 października 2021. W tym czasie każda osoba, chcąca wziąć udział w konkursie, może przesłać skany lub zdjęcia historycznych pamiątek na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.. Ze wszystkich nadesłanych materiałów jury konkursowe wybierze najciekawsze zgłoszenia, które zostaną nagrodzone zestawem publikacji książkowych Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej. Wyniki ogłoszone zostaną nie później niż 15 listopada 2021.
Przed zgłoszeniem prosimy zapoznać się z regulaminem konkursu. Pytania związane z konkursem można kierować na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. lub pod numerem telefonu 532 153 205.
Na rok 2021 przypada 100. rocznica plebiscytu na Górnym Śląsku. O wydarzeniach sprzed wieku przypominają debaty, wystawa, film dokumentalny i publikacje:
WYDARZENIA:
Wystawa specjalna Organizatorzy: Stiftung Haus Oberschlesien, Muzeum Górnośląskie w Ratingen Termin: 20 marca - 31 grudnia 2021
20 marca 2021 w siedzibie Muzeum Górnośląskiego w Ratingen została otwarta wystawa specjalna tematyzująca powstania śląskie. Otwarcie wystawy odbyło się w formie online – zapis z otwarcia dostępny jest na stronie Muzeum TUTAJ. Wystawie towarzyszyć będzie katalog i międzynarodowa konferencja.
Dyskusja panelowa Organizatorzy: Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce, Wochenblatt.pl Termin: 21 marca 2021 (dostępne nagranie)
21 marca 2021 w siedzibie VdG w Opolu odbyła się dyskusja panelowa z ekspertami, tematyzująca genezę i skutki plebiscytu. O wydarzeniach sprzed lat rozmawiali prof. Ryszard Kaczmarek, regionalista Dawid Smolorz, studentka i członkini BJDM Monika Mikołajczyk oraz przewodniczący VdG, Bernard Gaida. Relacja z debaty TUTAJ.
Konkurs „Sto lat temu na Śląsku” Ogranizator: Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej Termin: do 20 października 2021
Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej ogłasza konkurs na najciekawszą pamiątkę związaną z plebiscytem i jego następstwami. Ma on zachęcić do poszukiwania zdjęć i dokumentów związanych z przodkami, którzy żyli na Górnym Śląsku w dwudziestoleciu międzywojennym. Konkurs trwa do 20 października. Ogłoszenie wyników: nie później niż 15 listopada. Więcej informacji TUTAJ.
Podium Silesia. Korfanty vs. Ulitzka – aus Liebe zu Oberschlesien. Dyskusja online Organizator: Stiftung Haus Oberschlesien 21 kwietnia 2021 godz. 18:30 (dostępne nagranie)
W trakcie zmagań plebiscytowych na pierwszy plan wyszło dwóch górnoślązaków, którzy w szczególny sposób ucieleśniali wielowarstwową górnośląską tożsamość i duszę: prałat Carl Ulitzka i Wojciech Korfanty. Podczas gdy postać Ulitzki popadła w Niemczech w zapomnienie, Korfanty w Polsce jest w dzisiejszych czasach pamiętany jako patriota, bez którego część Górnego Śląska nie stałaby się polską. Setna rocznica plebiscytu na Górnym Śląsku jest świetną widzianą okazją do przyjrzenia się obu osobistościom. W tym celu Stiftung Haus Oberschlesien zorganizowało dyskusję online z udziałem dr Mirosława Węckiego i dr Guido Hitzego. Zapraszamy do jej odsłuchania (poniżej). Relacja z dyskusji do przeczytania TUTAJ.
Oficjalne uroczystości upamiętniające III Powstanie Śląskie
2 maja 2021 na Górze Św. Anny pod pomnikiem Czynu Powstańczego odbyły się oficjalne uroczystości upamiętniające III Powstanie Śląskie. Tuż przed ich rozpoczęciem na niedalekim cmentarzu parafialnym przedstawiciele mniejszości niemieckiej upamiętnili ofiary obu stron konfliktu. Relacja z uroczystości TUTAJ.
Oprowadzanie online po wystawie: "Polska czy Niemcy? Górny Śląsk na rozdrożu" Organizator: Muzeum Górnośląskie Termin: 21 maja 2021, godz. 15:00
To pierwsze z trzech bezpłatnych oprowadzań online, oferowanych przez Muzeum Górnośląskie. Podczas pierwszego z nich referent ds. górnego Śląska, dr Dawid Skrabania, zajmie się historycznym wydarzeniem referendum sprzed 100 lat. Zgłoszenia: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..
Kolejne terminy i tematy:
Piątek, 06 czerwca 2021, godz. 15:00 "Punkty zwrotne w historii Górnego Śląska" dr Frank Mäuer
5 lipca 2021 w bazylice na Górze Świętej Anny odprawiona została uroczysta msza święta upamiętniająca ofiary powstań i rocznicę zakończenia działań roku 1921.
Po zakończeniu mszy św. w Domu Pielgrzyma otwarta została wystawa Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz wyświetlony został film Muzeum Górnośląskiego w Ratingen: „Walka plebiscytowa o Górny Śląsk 1921“. Relacja z wydarzenia TUTAJ.
Podium Silesia. Między Berlinem, Rzymem i Katowicami. Niemieccy katolicy na polskim Górnym Śląsku 1922-1939. Wykład online Organizator: Stiftung Haus Oberschlesien 1 września 2021, 18:30
Stiftung Haus Oberschlesien zaprasza na wykład online dra Sebastiana Rosenbauma. Więcej informacji niebawem na stronie Stiftung Haus Oberschlesien. Wydarzenie towarzyszy wystawie "Polska czy Niemcy? Górny Śląsk na rozdrożu".
Seminarium Śląskie Organizator: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej Termin: 26-29 października 2021
Tegoroczne Seminarium Śląskie, organizowane przez Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, również będzie poświęcone tematowi roku 1921. Seminarium odbędzie się w dniach 26-29 października 2021. Pierwszy dzień Seminarium planowane jest w pałacu w Kamieniu Śląskim, pozostałe online. Więcej informacji niebawem na stronie internetowej HDPZ oraz na jego profilu na Facebooku.
PUBLIKACJE
Książka „Powstania śląskie 1919-1920-1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka”
Już w roku 2019, ogłoszonym rokiem Powstań Śląskich, ukazała się publikacja prof. Ryszarda Kaczmarka, analizująca genezę, przebieg i skutki powstań. We wstępie autor pisze: „Powstania śląskie były jednym z przejawów konfliktu politycznego o wiele szerszego niż tylko regionalny. U jego podstaw tkwił spór o granice dwóch państw narodowych po I wojnie światowej, a walki na Górnym Śląsku były częścią niewypowiedzianej wojny polsko-niemieckiej.” Książka dostępna jest w księgarni internetowej Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej TUTAJ.
Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej we współpracy z tygodnikiem Wochenblatt.pl publikuje mapę plebiscytową z informacjami o wynikach w poszczególnych miejscowościach regionu. Mapa jest dostępna przez cztery tygodnie jako wkładka do tygodnika; można również bezpośrednio w redakcji zamówić numery, w których się ukazuje. Więcej informacji TUTAJ.
Mapa plebsicytowa online
Opracowana przez Adama Brzoskę internetowa mapa plebiscytowa pokazuje nie tylko wyniki plebiscytu w poszczególnych miejscowościach, ale też liczbę mieszkańców z uwzględnieniem narodowości i wyznania w 1910 i w 1921 roku. Więcej informacji na temat projektu na łamach Silesia News TUTAJ.
Film dokumentalny
Film „Walka plebiscytowa o Górny Śląsk” analizuje konflikt o przynależność państwową górnego Śląska, nie tylko z punktu widzenia wielkiej polityki. Pochyla się również nad losem zwykłych ludzi, którzy byli w tym czasie w centrum wydarzeń. Film wzbogacony jest o historyczne ujęcia i wypowiedzi ekspertów. Film (w polskiej wersji językowej) można zobaczyć na stronie internetowej Oberschlesisches LandesmuseumTUTAJ.
Komiks dla dzieci
Dla młodszych odbiorców Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej przygotował dwujęzyczny komiks przybliżający tematykę powstań. Jedna z jego bohaterek, Atka, mieszka w Niemczech po tym, jak jej dziadkowie wyprowadzili się tam po powstaniach. Publikacja to czwarta część serii o historii Górnego Śląska. Więcej informacji na stronie księgarni HDPZ TUTAJ.
Animacja edukacyjna
"Rok 1921 był bardzo ważny u nas na Górnym Śląsku" − tymi słowami dziadek zaczyna skierowaną do wnuczka opowieść o plebiscycie na Górnym Śląsku. Przygotowana przez Stiftung Haus Oberschlesienanimacjaedukacyjna, w prostych słowach przybliżająca genezę tych wydarzeń, skierowana jest zarówno do młodszych jak i starszych odbiorców. Do obejrzenia TUTAJ.
"Nasz Heimat 100 lat temu" - wydarzenia sprzed wieku w Dobrodzieniu
Cykl wpisów o wydarzeniach sprzed wieku na stronie DFK Guttentag, opisujący wydarzenia plebiscytu i powstań śląskich z perspektywy jednego z górnośląskich miasteczek. Wpisy dostępne są na profilu na Facebooku DFK Guttentag. O cyklu pisaliśmy TUTAJ.
"100 lat temu..." - Waldemar Gielzok o Powstaniach Śląskich
Wpisy nawiązujące treścią do wydarzeń sprzed 100 lat i opisujące je z punktu widzenia Waldemara Gielzoka, prezesa Niemieckiego Towarzystwa Oświatowego. Zapoznać się z nimi można na profilu autora na Facebooku (dostęp do artykułów jest publiczny); są też do pobrania na naszej stronie internetowej TUTAJ.
Dokładnie 100 lat temu, 20 marca 1921 roku, odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. Dlaczego się odbył i jakie miał konsekwencje dla Górnego Śląska, o tym w rozmowie z Waldemarem Gielzokiem, prezesem Niemieckiego Towarzystwa Oświatowego.
Przed nami Narodowy Spis Powszechny, który jest ważnym wydarzeniem dla mniejszości narodowych i etnicznych.
