5 lipca, w setną rocznicę zakończenia działań zbrojnych roku 1921, odbyły się na Górze Świętej Anny uroczystości upamiętniające. "Dzisiaj, w tej eucharystii, prosimy o pokój i zgodę, jedność i odpowiedzialność, przyjazną współpracę wszystkich mieszkańców naszej umiłowanej śląskiej ziemi. Niech ostatecznie zwycięży w nas Boża miłość oraz pojednana różnorodność w Chrystusie. (...) To wydarzenie jasno woła: żyjmy w pokoju, troszczmy się wspólnie o pokój i zgodę" - tymi słowami zwrócił się do zgromadzonych w annogórskiej bazylice wikariusz biskupi, ks. Piotr Tarliński.
Tuż po mszy, na annogórskim cmentarzu, przedstawiciele mniejszości niemieckiej złożyli wieńce i znicze na grobach obu stron konfliktu. Ideę upamiętnienia przedstawił w przemówieniu przewodniczący VdG, Bernard Gaida:
Ich werde später polnisch sprechen, um von allen verstanden zu sein, aber lassen Sie mich bitte Deutsch anfangen mit den wichtigen Worten vom Gedicht von Lars Kawczyk aus Buethen:
„Es kam die Zeit für Blut und Raub,
die Himmel in Flut und Staub.
Die Ehre und das stolz völlig hinweg.
Ach war das für ein schreck.
Um das Land wurde gestritten,
völlig außer Kraft, wurde es zerrissen.
Wir denken an alle,
verstorbene Kinder, Männer und Frauen,
und jede Male,
wenn wir ein neues Oberschlesien bauen“.
Witam serdecznie wszystkich, którzy przybyli na dzisiejszą uroczystość, którą spotykając się w VdG z grupą roboczą wymyśliliśmy. Wymyśliliśmy wtedy, gdy uświadomiliśmy sobie, że jednym z największych mankamentów obchodów związanych w wydarzeniami lat 1919-1922 jest na naszej śląskiej ziemi diametralna różnica wtedy postaw, a dzisiaj spojrzenia na te wydarzenia. Dla jednych te wydarzenia doprowadziły do zwycięstwa opcji polskiej i przyłączenia kolejnej części Niemiec do Polski, dla innych są skutkującą do dzisiaj tragedią podziałów pomiędzy Ślązakami, utratą Heimatu, początkiem instytucjonalnej polonizacji a są historycy uważający, że legły u podstaw wybuchu największej z wojen XX wieku.
Rzetelni historycy współcześnie uwolnieni z gorsetu „prawdy zamawianej” w II Rzeczpospolitej, przejętej przez PRL i ciągle zbyt często bezrefleksyjnie wyznawanej w III Rzeczpospolitej już udowodnili, że „spontaniczny zryw ludu śląskiego” jest mitem, któremu podporządkowuje się kształt uroczystości, upamiętnień, podręczników szkolnych. Zjazd Delegatów VdG, najwyższy organ Mniejszości Niemieckiej w Polsce, już od 2019 roku wzywał władze wszelkich szczebli, by w stulecie tych wydarzeń świętować je prawdziwie tj. ze świadomością, że większość ówczesnych Ślązaków chciała Górnego Śląska w granicach Niemiec, co wyraziła w plebiscycie; że powstanie inicjowano, opłacano, dowodzono z terenu Polski, że alianci, a zwłaszcza Francuzi, realizowali tutaj własną politykę maksymalnego osłabienia Niemiec i przejęcia śląskiego przemysłu. Ale wreszcie, że podział rozbił nie tylko nasz Heimat, ale także tysiące śląskich rodzin, stworzył pierwsze wypędzenia i wysiedlenia na Śląsku. Ale ponieważ przez 90 lat wszyscy w Polsce zgodnie głosili te mity, więc nasza śląska i niemiecka prawda o nich pozostawała ukryta w rodzinach. Wyłomem w niej było przemówienie Prezydenta Bronisława Komorowskiego dziesięć lat temu, kiedy na moją prośbę przyznał, że naprzeciw powstańcom stanęli inni Ślązacy, którzy bronili swej ojczyzny jako części Niemiec, i że mieli do tego prawo.
Ten rok, większość planowanych w Polsce uroczystości i upamiętnień pokazał, że nasz apel powtórzony w kwietniu tego roku spotkał się z zupełnym niezrozumieniem na wielu szczeblach, a także w Ministerstwie Kultury, co wyraził m.in. Jarosław Sellin w liście do VdG. Tym bardziej ważna jest idea, która zrodziła się w grupie roboczej powołanej w VdG, by usilnie zmieniać stereotypowe myślenie o tzw. powstaniach. Bo już z samymi pojęciami mamy problem: czy przybyły ze Lwowa kadet, urlopowany żołnierz z Częstochowy, wysoki oficer WP z Poznania może być nazywany „powstańcem śląskim”? Czy działania militarne z udziałem polskich pociągów pancernych, artylerii i dziesiątków tysięcy przerzuconych przez granicę karabinów obsługiwanych przez ludzi otrzymujących żołd z budżetu państwa polskiego można nazywać „powstaniem śląskim”? Dla sprawiedliwości trzeba powiedzieć, że oczywiście walczyli na Śląsku ochotnicy z Bawarii i innych części Niemiec, ale czy można akurat ich nazywać dywersantami, skoro bronili integralności swego państwa w zgodzie z wynikiem plebiscytu? W naszej grupie roboczej uznaliśmy, że nastał po 100 latach czas, by spokojnie opowiadać całą prawdę, a ofiar nie wartościować według narodowości czy opcji, jaką wyznawali. Postanowiliśmy, że sami jako Niemcy, niemieccy Ślązacy nie będziemy się nad grobami ofiar spierać o ich racje, a pochylając głowy uczcimy ich wszystkich. Jako Mniejszość Niemiecka tak zrobiliśmy 2 maja, 6 czerwca i dziś. Ofiara z życia domaga się takiej czci. Ale oczekujemy tego dziś i jutro od wszystkich, zarówno w narracji historycznej jak i upamiętnieniach wszelkiego typu.
Wiemy, że przełamujemy utrwalone, podświadome stereotypy, ale w sukurs przychodzi nam chrześcijaństwo z dekalogiem i systemem wartości, domagającym się, by potępiać przelew krwi i zbrodnię, a zwracać się ku wszystkiemu, co niesie pokój i zgodę. W 1983 roku o pojednanie na naszej ziemi wołał Jan Paweł II. Ale musi ono się zacząć od przyjęcia także w przestrzeni publicznej owego systemu wartości i pełnej prawdy. By więc przełamać schematy myślenia, wymyśliliśmy ten dzień, na który zwrócił nam uwagę Roland Skubała, jako dzień oficjalnego zakończenia przelewania krwi na Śląsku tamtego czasu. Postanowiliśmy w opozycji do przyjętej od 100 lat koncepcji świętowania wybuchu III powstania, czyli wybuchu konfliktu, rozpoczęcia przelewu krwi, często bratobójczego, w modlitwie dziękować za to, że zabijanie wreszcie ustało, że Polacy wrócili do Polski, Bawarczycy do Bawarii, a pozostali w domach Ślązacy, chociaż po ludzku najbardziej przegrani, musieli znów dogadywać się pokojowo. W sobotę, w Łubowicach, spontanicznie wyraziłem myśl, która wydaje mi się trafna, że o ile świętuje się 1 września jako dzień wybuchu II wojny światowej, to zarówno w Niemczech, jak i poza nimi jest to dzień zadumy, ale nigdzie tego wybuchu nie świętuje się z dumą czy radością, a w maju na Śląsku mam zawsze wrażenie, że każe się społeczeństwu, uczniom w szkołach, telewidzom czy wiernym w kościołach czuć dumę i radość z wybuchu konfliktu. Nawet wbrew współobywatelom, których przodkowie byli pośród tych 60%, które chciało żyć dalej w Niemczech.
Chyba od tego przesuwania akcentów musimy zaczynać, by kiedyś móc wspólnie, Polacy i Niemcy tutaj na Śląsku, uczcić wszystkich swoich poległych oraz celebrować życie w pokoju i z pojednaną pamięcią. Maj 2021 jeszcze nas do tego nie doprowadził, a szkoda. Mniejszość Niemiecka jednak z tej drogi mam nadzieję nie zejdzie i już na lata dzień 5 lipca także moi następcy będą na Annabergu otwierać, bazując na patriotyzmie, jaki był zawarty w nauce już tutaj dziś przywołanego Jana Pawła II. Najlepiej scharakteryzował go prof. Stefan Świeżawski, nieżyjący już wybitny filozof i przyjaciel Ojca Świętego. Chodzi mianowicie o patriotyzm wyzbyty wszelkiego nacjonalizmu, wyzbyty wszelkiej niechęci do innych; patriotyzm, który u nas, w Polsce, rozwijał się tak wspaniale, tak przepięknie w epoce jagiellońskiej. Niestety nie został odpowiednio zrealizowany, lecz zmarnowany. Do takiego patriotyzmu, z którym każdemu nie-Polakowi byłoby pod skrzydłami Rzeczypospolitej równie dobrze, jak rdzennym Polakom, wzywa Jan Paweł II. Od siebie dodam, że wtedy pamięć historyczna owego nie-Polaka musi być także przyjęta. A sam papież napisał: „Charakterystyczne dla nacjonalizmu jest bowiem to, że uznaje tylko dobro własnego narodu i tylko do niego dąży, nie licząc się z prawami innych. Patriotyzm natomiast, jako miłość do Ojczyzny, przyznaje wszystkim innym narodom takie samo prawo jak własnemu, a zatem jest drogą do uporządkowania miłości społecznej”. Na to uporządkowanie nie czekamy biernie, tylko wychodzimy do przodu, inicjując składanie wieńców i zniczy na grobach i kadetów lwowskich i niemieckich obrońców Śląska.
Dziękuję księdzu biskupowi za wsparcie naszych starań a dzisiaj zapraszam jeszcze na wystawę przygotowaną przez DWPN oraz film zrealizowany przez Oberschlesisches Landesmuseum in Ratingen we współpracy z tymże Hausem. Mam nadzieję, że i w jednym i drugim twórcy spełnili oczekiwanie na pełną prawdę i pamięć.
Podczas uroczystości zaprezentowana została po raz pierwszy wystawa "1919-1922: Spór o Górny Śląsk. Plebiscyt i podział regionu", przygotowana przez Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, prezentująca różne związane z plebiscytem wątki, m.in.: działania propagandowe obu stron, wyniki plebiscytu, przebieg granic. Do treści wystawy uczestników wydarzenia wprowadził i opatrzył ją komentarzem autor, Dawid Smolorz.
Przygotowana przez DWPN wystawa to wystawa mobilna: planowane jest pokazywanie jej w różnych lokalizacjach. Chętne do wypożyczenia wystawy podmioty Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej zaprasza do kontaktu. Zainteresowane osoby mogą również zgłosić się po odbiór Atlasu Plebiscytowego, zawierającego szczegółowe wyniki plebiscytu w poszczególnych miejscowościach.
Na zakończenie uczestnicy mieli również możliwość zobaczenia filmu dokumentalnego „Walka plebiscytowa o Górny Śląsk 1921” zrealizowanego przez Muzeum Górnośląskie w Ratingen. Film dostępny jest również na stronie Oberschlesisches Landesmusum w Ratingen TUTAJ. Zachęcamy do jego obejrzenia.
Projekt sfinansowany został ze środków Konsulatu Republiki Niemieckiej w Opolu.
