22. Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego UNESCO

21 lutego UNESCO kolejny raz obchodzi Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego, mający na celu promowanie na całym świecie różnorodności językowej i nauczania wielojęzycznego. Według UNESCO różnorodność językowa jest kluczowym elementem budowania i utrzymywania integracyjnych, otwartych, zróżnicowanych i partycypacyjnych społeczeństw.

W 2021 r. tematem Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego jest „Wspieranie wielojęzyczności na rzecz integracji w edukacji i społeczeństwie”. To właśnie języki i wielojęzyczność mogą sprzyjać integracji społecznej, a cele zrównoważonego rozwoju koncentrują się na tym, aby nikogo nie pozostawić w tyle. UNESCO uważa, że edukacja oparta na pierwszym języku lub języku ojczystym musi rozpoczynać się od wczesnych lat, ponieważ wczesna opieka nad dzieckiem i edukacja są podstawą uczenia się*.

W tym kontekście warto przypomnieć postanowienia obowiązującej w Polsce od 2005 roku Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, za jeden z głównych celów stawiającą sobie "edukację dzieci i młodzieży realizowaną w różnych formach". Jednak realizacja tego punktu ustawy wydaje się napotykać na niejedną trudność. "Kolejne raporty Komitetu Doradczego i następujące po nich rekomendacje Komitetu Ministrów Rady Europy na rzecz realizacji Europejskiej karty języków regionalnych i mniejszościowych są w zakresie oświaty dla mniejszości niemieckiej (...) stale krytyczne", ocenia realizację postanowień Karty przewodniczący VdG, Bernard Gaida. (...) "W procesie ratyfikacji karty Polska zobowiązała się do umożliwienia nauki w języku niemieckim na terenach zamieszkałych przez mniejszość niemiecką, a nie jedynie w postaci dodatkowych lekcji języka niemieckiego jako języka mniejszości czy nawet w trybie nauki w dwóch językach. Tymczasem ogromna większość uczniów należących do mniejszości niemieckiej od lat korzysta jedynie z formy dodatkowych trzech lekcji tego języka tygodniowo. Niewielka część dzieci i młodzieży ma możliwość nauki w dwóch językach, a już zupełnie nie umożliwia się im uczęszczania do szkół z niemieckim językiem nauczania; de facto ta właśnie forma od 2009 r. stanowi zobowiązanie rządu RP."**

"Niestety na skutek interpretacji nie znajdującej oparcia w przepisach prawa (wg analizy Biura Analiz Sejmowych) MEN zakazało łączenia nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości niemieckiej oraz jako języka obcego prowadząc do drastycznego obniżenia ilości lekcji tego jezyka w klasach 7 i 8 szkoły podstawowej. Tym samym zamiast poprawić pogorszyło w ten sposób jakość nauczania w ostatnich latach.", uzupełnia Bernard Gaida. 

"Pozostałych po wojnie w Polsce Niemców w okresie PRL (...) pozbawiono możliwości zachowania ich tożsamości językowej. Dziś wiemy, że jako społeczność poddawana wcześniej przymusowej asymilacji, która w dużej części doprowadziła do utraty języka w obiegu codziennym, musimy go odbudować, a kryteria ochrony języka i kultury, na których zbudowana jest
ustawa nie dają na to skutecznej gwarancji, gdyż w naszej rzeczywistości chodzi o rewitalizację języka niemieckiego jako języka codziennego Niemców w Polsce. Jednocześnie kolejne raporty Komitetu Doradczego i następujące po nich rekomendacje (...) są w zakresie oświaty dla mniejszości niemieckiej (i nie tylko) stale krytyczne." ** A przecież to język ma największe znaczenie dla zachowania i rozwoju narodowej pośród członków mniejszości.

*Więcej o Europejskim Dniu Języka Ojczystego na stronie UNESCO. 
** Bernard Gaida: "Prawdziwą ojczyzną jest właściwie język" w: "Tożsamość − kultura − równość. Refleksje z okazji piętnastolecia Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym". Pełen tekst artykułu do pobrania tutaj.