ABC nauczyciela języka mniejszości

Jeden język - dwie podstawy programowe

W przypadku języka niemieckiego w polskim systemie oświaty należy rozróżniać pomiędzy nauczaniem języka obcego a nauczaniem języka mniejszości narodowej.

Dla obu tych przedmiotów Ministerstwo Edukacji Narodowej określiło odrębną podstawę programową i odrębne wymagania dla każdego etapu edukacyjnego. Szczegółowe wymagania dla przedszkoli, szkół podstawowych, i szkół branżowych I stopnia zawarte są w tym oto dokumencie:

Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej.

Język niemiecki w przedszkolu

Podstawa programowa w zakresie dotyczącym języka obcego nie różni się znacząco od podstawy programowej dla języka mniejszości:

język obcy:

[dziecko] rozumie bardzo proste polecenia w języku obcym nowożytnym i reaguje na nie; uczestniczy w zabawach, np. muzycznych, ruchowych, plastycznych, konstrukcyjnych, teatralnych; używa wyrazów i zwrotów mających znaczenie dla danej zabawy lub innych podejmowanych czynności; powtarza rymowanki i proste wierszyki, śpiewa piosenki w grupie; rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych, gdy są wspierane np. obrazkami, rekwizytami, ruchem, mimiką, gestami;

język mniejszości narodowej:

[dziecko] reaguje na proste polecenie w języku mniejszości narodowej lub etnicznej, używa wyrazów i zwrotów mających znaczenie w zabawie i innych podejmowanych czynnościach: powtarza rymowanki i proste wierszyki, śpiewa piosenki; rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych wspieranych np. obrazkiem, rekwizytem, gestem; zna godło (symbol) swojej wspólnoty narodowej lub etnicznej;

Język niemiecki w szkole

Różnice w nauczaniu języka obcego i języka mniejszości zaczynają być wyraźne już od I etapu edukacyjnego. Treści i cele nauczania określone przez podstawę programową języka obcego zdecydowanie różnią się od treści i celów nauczania języka mniejszości narodowej. Porównując fragmenty podstawy programowej dla języka obcego z fragmentami podstawy programowej języków mniejszości narodowych i etnicznych, szybko można stwierdzić, jak bardzo różne są wymagania stawiane uczniom uczącym się języka niemieckiego już na pierwszym etapie edukacyjnym.

Jak się można domyśleć, wymagania na wyższych etapach edukacyjnych są jeszcze bardziej zróżnicowane, a język mniejszości narodowej wymaga od ucznia i nauczyciela opanowania nieco innych umiejętności niż język obcy. Dlatego ważne jest, aby nauczyciel zapoznał się z daną podstawą programową przed przedłożeniem programu nauczania swojemu dyrektorowi.

Więcej o podstawach programowych w artykule Podstawa programowa do języka niemieckiego.

Program nauczania języka mniejszości

Zgodnie z § 10 rozporządzenia regulującego organizację języka mniejszości nauczanie języka mniejszości w szkole odbywa się na podstawie programu nauczania zatwierdzonego przez dyrektora placówki. Program nauczania przedkłada dyrektorowi nauczyciel prowadzący zajęcia języka mniejszości lub własnej historii i kultury. Każdy nauczyciel musi oczywiście odpowiedzieć sobie na pytanie:

Skąd wziąć program nauczania, jaki należy przedłożyć dyrektorowi szkoły?

Możliwości są trzy: napisać własny program nauczania, przedłożyć gotowy program innego autora, zmodyfikować program innego autora. Którykolwiek ze sposobów nauczyciel by nie wybrał, cel pozostaje ten sam: Zrealizować podstawę programową, ale uwzględnić przy tym specyfikę grupy, tj. dostosować program do umiejętności językowych uczniów, warunków, w jakich przyjdzie go realizować, metod nauczania, dostępnych materiałów dydaktycznych i pomysłu nauczyciela (!) na naukę języka mniejszości w środowisku mniejszości.

Szukasz gotowego programu nauczania do przedmiotu język niemiecki jako język mniejszości? Zapytaj w Niemieckim Towarzystwie Oświatowym.

Podręcznik do języka mniejszości

Zgodnie z art. 22aa ustawy o systemie oświaty nauczyciel prowadzący zajęcia języka mniejszości może zdecydować, czy na swoich zajęciach skorzysta z podręcznika do języka niemieckiego, czy poprowadzi zajęcia bez podręcznika. Trzeba przy tym zaznaczyć, że tylko niektóre książki do języka niemieckiego mają status "podręcznika". Zgodnie z art. 3 pkt 23) ustawy podręcznikiem jest bowiem "podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego" dla danego typu zajęć.  Jeśli dana książka do niemieckiego ma mieć status "podręcznika", to powinna posiadać dopuszczenie MEN do przedmiotu język mniejszości narodowej niemieckiej i powinna znajdować się w wykazie podręczników do nauki języka mniejszości. Listę podręczników publikuje MEN

Od roku szkolnego 2016/2017 jedynymi podręcznikami do języka mniejszości narodowej niemieckiej z dopuszczeniem MEN do użytku w szkole są podręczniki serii "Niko" do I etapu edukacyjnego wydawnictwa LektorKlett. Zobacz więcej

Jeśli książka nie ma dopuszczenia MEN, staje się automatycznie materiałem edukacyjnym lub ćwiczeniowym, który również może być wykorzystany przez nauczyciela na zajęciach języka mniejszości. Artykuł 22aa ustawy o systemie oświaty przewiduje bowiem, że nauczyciel może realizować program nauczania wykorzystując wybrane przez siebie materiały edukacyjne lub ćwiczeniowe. Materiałem takim może być m.in. podręcznik do języka obcego. Należy przy tym zaznaczyć, że taki podręcznik skonstruowany jest w oparciu o inną podstawę programową i pod względem zawartości oraz metod nauczania może różnić się od podręczników przygotowanych do nauki języka mniejszości. Dlatego obowiązkiem nauczyciela jest zadbanie o to, aby w trakcie nauki uzupełniać  podręcznik do języka obcego o takie materiały i treści, które umożliwią zrealizowanie podstawy programowej języka mniejszości narodowej.

Podstawa programowa, program nauczania i podręcznik do historii i kultury

Przedmiot historia i kultura wchodzi do planu lekcji w momencie zawnioskowania przez rodzica, aby dziecko uczyło się języka mniejszości. Wychodząc z założenia, że każda mniejszość narodowa ma własną historię i kulturę i sama może decydować, co w ramach tego przedmiotu powinno być nauczane w szkole, ustawodawca nie określił podstawy programowej dla tego przedmiotu. Oznacza to, że cele i treści nauczania historii i kultury powinien określić nauczyciel przygotowujący program nauczania do tego przedmiotu, uwzględniając specyfikę lokalnej mniejszości. To od niego zależeć będzie, jakie elementy realioznawstwa pojawią się na lekcjach historii i kultury i w jaki sposób poprowadzone zostaną te zajęcia. Warto jednak realizować ten przedmiot  we współpracy z lokalną społecznością mniejszości niemieckiej, wykorzystując przy tym lokalne zasoby (muzea, biblioteki, miejsca pamięci, organizacje mniejszości, lokalnych rzemieślników, świadków czasu itp.).