Kolejny raport NIK o podtrzymywaniu tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych

21 lipca Najwyższa Izba Kontroli opublikowała siódmy już raport o realizacji zadań dotyczących podtrzymywania tożsamości kulturowej i językowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym kaszubskim. Obszerny raport objął działania Ministerstw: Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) oraz Edukacji i Nauki (MEiN), sześciu urzędów wojewódzkich, 12 urzędów gmin i 12 szkół oraz sześciu samorządowych instytucji kultury. Kontrola, przeprowadzona w okresie od 8 września 2020 do 10 lutego 2021 r., obejmowała działalność wyżej wymienionych instytucji w latach 2018-2020.

W raporcie NIK wskazała szereg realizowanych przez instytucje kultury działań, skierowanych zarówno do mniejszości jak i społeczeństwa większościowego. Dzięki realizacji zadań publicznych odbyły się liczne projekty: ukazały się wydawnictwa i wyemitowane zostały audycje w językach mniejszości, zrealizowane zostały festiwale kultury, wywiady i spotkania z przedstawicielami mniejszości, przeprowadzone zostały warsztaty taneczne, literackie i kulinarne; przyznano również stypendia dla uzdolnionej, pochodzącej z kręgów mniejszości młodzieży. Na realizację powyższych zadań MSWiA oraz MEiN zapewniły finansowanie w wysokości prawie 53 mln zł.

W raporcie podkreślone zostało również, zapewnione przez MEiN, stabilne finansowanie nauczania języka mniejszości oraz języka regionalnego w szkołach publicznych. W roku szkolnym 2019/2020 nauką języka mniejszości objęto łącznie 78 515 uczniów – o prawie 4 tysiące więcej, niż w poprzednim roku szkolnym. Zapewnione zostały możliwości kształcenia nauczycieli oraz dostęp do podręczników dla uczniów mniejszości − MEIN sfinansował blisko 19 tysięcy podręczników i książek pomocniczych.

Wydawać by się więc mogło, że w Polsce na rzecz mniejszości dzieje się dużo; Gazeta Prawna wyniki raportu NIK ocenia wręcz jako pozytywne. Cały czas jednak pozostaje kilka kwestii, które dla żyjących w Polsce mniejszości od lat pozostają solą w oku.

W latach 2018-2020 do 10 z 12 skontrolowanych szkół wpłynęło łącznie 226 oświadczeń rodziców o rezygnacji ucznia z nauki języka mniejszości. Dwie ze skontrolowanych szkół jako główną przyczynę rezygnacji złożonych przez uczniów klas VII wskazują decyzję MEN z 2018 roku, zgodnie z którą uczeń, który uczestniczy w nauce własnego języka mniejszości narodowej, nie może uczyć się równolegle tego samego języka jako obcego nowożytnego. W związku więc z obowiązkiem nauki drugiego języka obcego nowożytnego w klasie VII–VIII, przeładowani materiałem uczniowie jako drugi język obcy wybierali język niemiecki, którego wcześniej uczyli się w ramach zajęć dla mniejszości. W efekcie zdarzały się sytuacje, w których uczniowie, którzy przez sześć lat uczyli się języka niemieckiego jako języka mniejszości, w klasie siódmej trafiali do grupy, w której... uczyła się młodzież rozpoczynająca naukę tego języka od podstaw. "Dziwi mnie, że NIK nie zadała sobie trudu zbadania podstawy prawnej tej interpretacji. Na nasze zlecenie trzy niezależne jednostki, w tym Biuro Analiz Sejmowych, uznały ją za prawnie bezpodstawną" – stwierdza Bernard Gaida, przewodniczący VdG. Również w kwestii liczby uczniów, korzystających z możliwości nauki języka obcego jako języka mniejszości, sytuacja jest bardziej złożona: "Podczas gdy w ujęciu wszystkich mniejszości liczba uczniów wzrosła, my jako mniejszość niemiecka już obserwujemy spadek" – dodaje.

Pozostaje jeszcze jedna kwestia, której NIK w swoim raporcie wydaje się nie zauważać: jednym z zaleceń, skierowanym przez NIK do dyrektorów szkół, jest obejmowanie nauką języka mniejszości tylko tych uczniów, którzy w świetle obowiązujących przepisów należą do mniejszości narodowej. „Zgodnie więc z obowiązującym prawem szkoły zarzucają przyjmowanie dzieci obcojęzycznych, nie posiadających obywatelstwa polskiego, nie przedstawiając jednocześnie tym dzieciom żadnej właściwie alternatywy, poza normalną polską szkołą, gdzie te dzieci są w jeszcze bardziej kłopotliwej sytuacji” – komentuje Bernard Gaida. „Dochodziło wręcz do kuriozalnych sytuacji, gdy do szkoły z językiem niemieckim jako językiem mniejszości nie zostały przyjęte niemieckojęzyczne dzieci, których rodzice w celach zawodowych przeprowadzili się z Niemiec do Polski. W kręgach niemieckojęzycznej społeczności to pojedyncze przypadki, jednak z tym problemem boryka się nagminnie społeczność posługująca się językiem ukraińskim. Na ogromne problemy narazili się więc dyrektorzy szkół, którzy w wyniku niedopatrzenia takich uczniów przyjęli, przez co stanęli przed groźbą zwrócenia otrzymanych na kształcenie tych dzieci środków, narażając tym samym gminy na wielotysięczne straty” – uzupełnia Bernard Gaida. 

Powraca też jak bumerang temat dwujęzycznych szyldów z nazwami miejscowości – negatywnie oceniane są działania MSWiA w zakresie dokonywania wpisów do Rejestru Gmin. Nic dziwnego; jedynie w przypadku dwóch z siedmiu badanych przez NIK wniosków wpisu dokonano w terminie do miesiąca od uzyskania uchwały Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, w pozostałych przypadkach czas oczekiwania jest o wiele dłuższy – rozpatrywanie wniosku jednej z gmin trwało aż 531 dni. Rekordzistami są natomiast, złożone w latach 2016–2018, wnioski z czterech gmin, ubiegających się o polsko-niemieckie nazwy. Cały czas jeszcze gminy czekają na ich rozpatrzenie.

Przypomnijmy: kwestie związane z realizacją zadań służących podtrzymaniu tożsamości kulturowej i językowej mniejszości narodowych i etnicznych reguluje w Polsce m.in. obowiązująca od 2005 roku Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. To w niej zawarte są m.in. przepisy regulujące używanie języka mniejszości jako języka pomocniczego, zasady nauczania języka mniejszości w szkołach oraz stawianie dwujęzycznych tablic z nazwami miejscowości w gminach przez mniejszości zamieszkałych.

Z pełną treścią raportu NIK zapoznać się można TUTAJ.